تاریخ هخامنشی: مرکز و پیرامون مجموعه گزارش‌های کارگاه پژوهشی تاریخ هخامنشی دانشگاه خرونینگن در سال 1986 تالیف شده و در ایران توسط مرتضی ثاقب فر ترجمه و در انتشارات توس به چاپ رسیده است.

علی اکبرپور

مرتضی ثاقب‌فر سال 91 درباره مجموعه «تاریخ هخامنشیان» به ایسنا گفته بود: ترجمه این مجموعه که از سال 87 آغاز شده بود، سال گذشته به پایان رسید و تا به حال 9 جلد آن از سوی انتشارات توس منتشر شده است.

 طبق گفته این مترجم، این مجموعه به همت و ویراستاری «هلن سانسیسی وردنبورخ»، استاد جوان هخامنشی‌شناس هلندی، تدوین شده است. او در سال 1۹۸۱ سمیناری به نام «کارگاه پژوهشی هخامنشی‌شناسی دانشگاه خرونینگن هلند» را پایه‌ریزی کرد که از سال بعد نیز برگزاری این کارگاه‌ها ادامه پیدا کرد و از سال ۱۹۸۳ قرار شد مقالات برگزیده بزرگان و دانشمندان شرکت‌کننده با ویراستاری هلن سانسیسی به صورت کتاب چاپ شود. این کارگاه‌ها به جز هلند، یک بار در لندن و یک بار هم در آنآربر میشیگان برگزار شد و تقریبا همه‌ هخامنشی‌شناسان یا در آن شرکت کردند یا به نوعی به همکاری با شرکت‌کنندگان آن پرداختند و تا سال 2000 به همت و ویراستاری «هلن سانسیسی وردنبورخ» 10 جلد از این مجموعه منتشر شد، اما مرگ نابهنگام وردنبوخ در سال ۲۰۰۰ در میانسالی باعث شد تا مسؤولان کارگاه‌های یادشده، اقدام به چاپ دیگر مقالات منتشرنشده کارگاه‌ها کنند تا این مجموعه به 14 جلد برسد. این چهار‌ جلد که شامل مقالات حاشیه‌یی و کتاب «پیر بریان» است، ترجمه‌ شده‌ است.

 او همچنین گفته بود: درواقع‌ این مجموعه دایرة‌المعارفی درباره تاریخ‌ هخامنشیان است که در آن افرادی ‌چون پیر بریان، یوزف ویسه‌هوفر، آملی کورت، کلاریس‌هرن‌ اشمیت، مری بویس، آلن لوید، پیتر کالمایر، دیتر متسلر، ریستوفر توپلین و مارگارت کول روت بحث‌های مفصل کارشناسانه‌ای راجع به مسائل و مشکلات‌ تاریخ هخامنشیان انجام داده‌اند. همه مجموعه تحت عنوان «تاریخ هخامنشیان» نام‌گذاری‌ شده، ولی هر جلد آن به یک موضوع اختصاص داده شده است.

 ثاقب‌فر درباره‌ جلدهای مختلف این مجموعه نیز چنین اظهار کرده بود: جلد اول این مجموعه راجع به منابع و جلد دوم راجع به منابع یونانی است که در آن تمام آشور‌شناسان، سکه‌شناسان، ایران‌شناسان و زبان‌شناسان سراسر جهان که متاسفانه هیچ‌کدام آن‌ها ایرانی نیستند، در رابطه با منابع یونانی تاریخ هخامنشیان بحث می‌کنند. جلد سوم روش و نظریه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد، جلد چهارم به مسأله ایران مرکزی و ایران پیرامونی که شامل کشورهای تحت حکومت ایران می‌شده، می‌پردازد. جلد پنجم به بررسی ریشه‌های سنت اروپایی در فرهنگ هخامنشی می‌پردازد که در این جلد نشان داده می شود اروپاییان تا قرن 18 میلادی احترام بسیار زیادی برای ایران قائل بوده‌اند، اما در قرن 18 با رشد بورژوازی و همچنین وقوع انقلاب فرانسه دموکراسی یونانی به عنوان الگو مطرح می‌شود و از آن به بعد است که دشمنی اروپاییان با هخامنشیان آغاز می‌شود.

 به گفته این مترجم، جلد ششم مجموعه راجع به نقش هخامنشیان و تاثیر آن‌ها بر فرهنگ‌های باستانی است که همه کارشناسان در این بخش به طور قاطع و بی‌طرفانه از فرهنگ هخامنشی دفاع کرده‌اند که در نوع خود بی‌سابقه است. جلد هفتم به مقالات و نوشته‌های مسافران و سیاحانی می‌پردازد که از دوره‌ ‌باستان از گزنفون تا بعد از اسلام به ایران سفر کرده‌اند. این جلد از مجموعه تاریخ هخامنشیان به بررسی نگاه این مسافران به ایران می‌پردازد. جلد هشتم نیز درباره‌ تداوم و علل تغییرات نظام هخامنشی است که در این بخش هم بسیاری از نظریات مغرضانه غربی‌ها درباره‌ی هخامنشیان رد می‌شود و جلد نهم نیز به بررسی لوح‌های گلی به‌جامانده از دوران هخامنشیان می‌پردازد.

 این مترجم کتاب‌های تاریخی درباره جلد‌ دهم این مجموعه گفته بود: جلد دهم این مجموعه پیش از این توسط مرحوم مهدی سمسار ترجمه شده بود و من قصد ترجمه دوباره آن را نداشتم، ولی پس از این‌که با ناشر صحبت کردم و خود من نیز نسخه اصلی را که نوشته «پیر بریان» فرانسوی است، خواندم، متوجه شدم که در نسخه ترجمه‌شده از سوی این مترجم بسیاری از یادداشت‌ها و حدود 100 صفحه از کتاب ترجمه نشده است و ترجمه صورت‌گرفته نیز ایراد‌ها و اشتباهات زیادی دارد، بنابراین تصمیم گرفتم این کتاب را ترجمه کنم.

 ثاقب‌فر در ادامه افزوده بود: جلد دهم و یازدهم درواقع کل تاریخ هخامنشیان است که در مجموع حدود 1600 صفحه می‌شود. در این دوجلد «بریان» دوران هخامنشیان را از کورش تا اسکندر به صورت مفصل مورد بررسی قرار داده است. جلد دوازدهم و سیزدهم این مجموعه نیز در واقع رساله‌ی دکترای خانم «دنیز کاپتان» است که رساله‌ای بسیار عالی راجع به مجموعه سکه‌ها و مهرهایی است که سال‌ها قبل در ترکیه کشف شده بودند و سکه‌شناسان و مهرشناسان آن‌ها را به یونانیان نسبت می‌دانند، ولی وی در این رساله به راحتی ثابت کرده است که تقریبا همه این سکه‌ها و مهرها ایرانی هستند. جلد چهاردهم نیز مربوط به تحقیقات و بررسی‌های دکتر «ووتر هنکلمن» هلندی است که او بحث مفصلی بر روی گل‌نوشته‌های کشف‌شده در تخت جمشید کرده است که اکنون این لوح‌ها در دانشگاه شیکاگو قرار دارند و آمریکایی‌ها و ایرانی‌ها برای انتقال آن‌ها به ایران بحث دارند. در این لوح‌ها نوشته‌هایی مبنی بر کمک دولت هخامنشی برای برگزاری مراسم‌ دینی آورده شده است.

جلد دهم این مجموعه در دو مجلد و در 1876 صفحه به چاپ رسیده است. بخش اول این کتاب «سازندگان امپراطوری از کوروش تا داریوش» و بخش دوم آن «داریوش شاه بزرگ» نام دارد. سرزمین، مردمان و اقتصاد و همچنین ایدئولوژی هخامنشیان، دربار، زندگی درباریان، ارتباطات و مبادلات، خراج‌ها و برداشت‌های سلطنت، پارس شاهنشاهی، خراج کشورها، از خشایارشاه تا داریوش سوم، شاهنشاهی در ناآرامی، جلوس اردشیر یکم تا مرگ داریوش دوم، شاهنشاهی داریوش سوم، کشورها، قوم‌ها و شَهرَبی‌ها، فهرستی از جهان هخامنشی، شاه بزرگ، ارتش‌ها و گنجینه‌های داریوش سوم و سقوط یک امپراطوری در برابر تهاجم مقدونی موضوعاتی است که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است.

 جلد یازدهم این کتاب نیز 432 صفحه است که درباره گِل‌نوشته‌های تخت جمشید است. کوچ فصلی شاهان هخامنشی، مهرهای آشبازانا، یهودا و یهودیان، شرح اسامی در زبان عیلامی هخامنشی، مناسک لان در متون بارویی تخت جمشید و آرتمیس پارسی از جمله موضوعات مورد بحث در این جلد است.

گردآوری: علی اکبرپور - ali akbarpour

مشخصات کتاب:

ویراستاران: هلن سانسیسی وردنبورخ، آملی کورت و مارگارت کول روت، مارک گریسون

جلد اول:  منابع، ساختارها و نتیجه گیری

جلد دوم: منابع یونانی

جلد سوم: روش و نظریه

جلد چهارم: مرکز و پیرامون

جلد پنجم: ریشه های سنت اروپایی

جلد ششم: آسیای صغیر و مصر

جلد هفتم: از نگاه مسافران

جلد هشتم: تداوم و تغییر

جلد نهم:  بررسی مهرهای تخت جمشید

جلد دهم: از کوروش تا اسکندر، تاریخ امپراتوری هخامنشی ( 2 مجلد)

پی یر بریان

جلد یازدهم: مطالعاتی درباره تاریخ ایران

  ویراستاران: ماریا بروسیوس و آملی کورت
 جلد دوازدهم:  مهرهای داسکولیون (تصاویر مهرهای غرب شاهنشاهی هخامنشی)

 ویراستاران: دروس، مارگارت روت، هلن سانسیسی وردنبورخ و یوزف ویزه هوفر 

جلد سیزدهم: چشم اندازی ایرانی

 ویراستاران: ووتر هنکلمن و آملی کورت

جلد چهاردهم: خدایان دیگری که هستند

(مطالعاتی در فرهنگ پذیری ایلامی - ایرانی بر پایه متون بارویی تخت جمشید)

ویراستاران: ووتر هنکلمن